HAKİKAT
Nesnel Hakikat.
(Philosophical Dictionary) :
(Os. Âfâkî hakikat, Fr. Verite objective). Nesnesine upuygun bilgi... Göreli hakikatlerin tümünde, en yanlış olanlarında bile, nesnel hakikatin bir parçası yatar. Örneğin, insan kendi varoluş kaynağını ararken bu kaynağın su, toprak, balçık, hava, ateş olduğunu ileri sürdü. Ama bütün bu yanlış varsayımların içinde insanın özdeksel (maddî) bir kökten geldiği nesnel hakikati yatıyordu. Göreli hakikatlerin bilgi sürecinde sürüp giden bu nesnel kapsamlarına diyalektik anlamda saltık hakikat (mutlak hakikat) adı verilir... Diyalektik bilim, nesnel ya da saltık hakikatin, insandan bağımsız olduğu kadar aynı zamanda insanla bağımlı bulunduğunu da ortaya koymuştur. Çünkü hakikat, insandan bağımsız olarak var olduğu oranda insanın kuramsal ve eylemsel çabasıyle gerçekleşir. Hakikat, insanla insandan bağımsız olan nesne ilişkisinin sonucudur. Diyalektik kavrayış, öznellikle nesnelliği bir arada gerçekleştiren kavrayıştır. Buna karşı metafizik görüş, aralarındaki bağıntıyı kavramadan, hakikati ya nesnede ya da öznede aramıştır. Metafizik anlayış, yapısı gereği, bağımsızlığı bağımsızlık olarak ve bağımlılığı da bağımlılık olarak kesin ve donmuş biçimleriyle görür; bir şeyin hem bağımsız ve hem de aynı zamanda bağımlı olabileceğini kavrayamaz. Bu yüzden de metafizik, hakikati, ya nesnelleştirmiş (nesnel idealizm), ya da öznelleştirmiştir (öznel idealizm). İdealizme varmayan hakikat tanımı, ancak diyalektik bir kavrayışla mümkündür. bkz. Hakikat, İlişkin Hakikat, Öznel Hakikat, Saltık Hakikat, Nesnel, Nesne, Nesnel Gerçek.
Objektif Hakikat.
(Philosophical Dictionary) :
bkz. Nesnel Hakikat.
Öznel Hakikat.
(Philosophical Dictionary) :
(Os. Enfüsî hakikat, Fr. Verite subjective). Nesnel gerçekliğin bilinçteki yansısı... Hakikat, bilenin irade ve arzusuna dayanmayan bilginin içeriğidir ve nesnel gerçekliğin bilinçteki yansımasını dilegetirir. İdealistler öznel hakikat'ın bu nesnel kaynağını yadsırlar ve onun insanlar tarafından, kendi irade ve arzularına göre, oluşturulduğunu ileri sürerler. Bu idealist anlayışa göre hakikat saymaca (Os. İtibârî, Fr. Nominal) dır ve insan zihninin ürünüdür. Bu halde de onlara göre insan zihninin ürünü olan, nesnel gerçeklikten yoksun birçok boşinançlar hakikattır. Bu anlayış bilimsel bilgiye öznel bir bakışı ve bilimin yadsımanmasını, en azından şüpheyle karşılanmasını gerektirir. bkz. Hakikat, Nesnel Hakikat, İlişkin Hakikat, Saltık Hakikat, Özne, Öznel, Öznelcilik, Öznel Düşüncecilik.
Saltık Hakikat.
(Philosophical Dictionary) :
(Os. Mutlak hakikat, Fr. Verite absolue). Değişmez hakikat... İlişkin hakikat deyimi karşılığında kullanılır. Saltık hakikat deyiminin tanımındaki metafizik ve diyalektik anlam ayrılığı saltık'ın ve saltık gerçek'in tanımındaki metafizik ve diyalektik anlam ayrılıklarına uygun düşer. bkz. İlişkin Gerçek, Hakikat, Saltık, Saltık Gerçek, İlişkincilik, Metafizik, Metafizik Yöntem, Eytişimsel Özdekçilik, Eytişim Yöntemi.
HAK ve HAKİKAT
(Dream Dictionary of Phrase) :
Kur'an-ı Kerim'i dinleyip onu tasdik etmek, hükmünce amel işlemek ve kendine ulaşan şaşmaz doğruları benimsemek kurtuluş ve esenliğe; gerçeğe teslim olarak dünya ve ahiretini kurtarmaya, Hak ve hakikati hafife almak ve bunlardan yüz çevirmek helak sebebii olan tavır, düşünce ve davranışlara delalet eder.